O escritor Manuel Rivas vén de publicar O último día de Terranova, sobre a historia dunha "librería de librerías" coruñesa desde a posguerra ata a actualidade.

-Como arranca o libro?

-No outono do 2014, co narrador e propietario da librería, ante un ultimato por desafiuzamento. Esta novela é unha rebelión das palabras para que se escriba a historia. As palabras rebélanselle dentro e empeza a historia de Terranova, que vén ser a historia dunha Odisea: hai continuos naufraxios e atrancos para que non chegue ao lugar da memoria. O pai do narrador, un dos fundadores da librería, era un catedrático de Grego na República que foi depurado, o home que máis sabía de Ulises do mundo.

-A librería chámase Terranova, un nome moi simbólico.

-A fonte económica que fai posible abrir a librería na posguerra son os aforros dun un pescador, o avó do narrador, un dos pioneiros en Terranova e con moi boa man para arrincar o fígado ao bacallau.

-Repítese na súa obra a ollada ao esforzo dos devanceiros.

-Claro. Non é tanto unha ollada ao pasado, senón que o rescate desa xente que protagonizou e encarnou a esperanza é necesario para seguir respirando. Tamén está moi presente a idea de saudade. O pai do narrador é máis racionalista e di que a saudade é unha carallada. E o tío do narrador encarna a marxinación, defínese como surrealista saudosista, porque para el a saudade é o desexo do que non tes aínda.

-A librería é só unha tenda ou un espazo de reunión social, de protección da cultura, de refuxio para os inquedos politicamente?

-Ese é o trazo fundamental de Terranova. Na ditadura é un espazo de refuxio da cultura. Hai un personaxe que semella invención, pero o que semella máis inventado é o máis real: o capitán Canzani, un marino mercante arxentino, poeta e moi amigo dos exiliados galegos que traía libros aquí, camuflados. Terranova é un refuxio que sobrevive a moitos naufraxios de diferente tipo. O que constitúe unha cidade e lle dá personalidade son os lugares, as librerías, as tabernas, as asociacións de veciños, unha coral, onde exista emoción, memoria e o contacto presencial entre iguais. Iso tivo a importancia cun réxime totalitario e segue a tela hoxe cando están a desaparecer os lugares porque estamos metidos nunha especie de gran mall, de superficie comercial. Avanza pola cidade un baleiro.

-Están a desaparecer eses lugares na Coruña?

-Aquí e en todas partes. Os espazos de encontro, cafeterías, lugares de cultura, foron sustituíndose por sucursais. A crise económica afecta aos espazos máis humanos, porque son tamén os máis fráxiles. É máis doado que resista unha sucursal dun banco que unha pequena froitería ou unha taberna popular. Ou un quiosco. Cando escribía a historia parecía que estaba cumprindo unha profecía, pecharon estes quioscos coruñeses cos seus letreiros que eran como ouveos de auxilio. En vez de avanzar cara á utopía da cidade xardín, na que os centros de cultura eran os da cidade, imos cara unha distopía, mestura de Poisonville de Hammet, onde domina a corrupción, co dominio absoluto da cifra, coma no Coketown dos Tempos difíciles de Dickens.

-Terranova sobrevive ao franquismo, pero agora vese ameazada por un desafiuzamento.

-A de agora é unha crise que, aparte da económica é existencial. Se antes Terranova foi un refuxio para xente perseguida ou represaliada polas súas ideas, inconformista, vai mudando e derivando nun lugar onde atopa acubillo xente marxinal, excéntrica, e mesmo é un santuario de animais.

-Os máis febles.

-Efectivamente, e para os que viven con desacougo estes tempos. Hai unha moza que vén de Arxentina da Triple A, é como o exilio ao revés. E hai outra moza marxinal, okupa da librería. É o único sitio onde ninguén a vai vir buscar, di (ri). Só se sinte segura en Terranova e na antiga prisión da Coruña.

-Hai moitas alusións á urbe?

-Aparecen referencias xeográficas, pero non é o nomenclátor. Entendo a literatura como historia íntima da humanidade. Aparece o Orzán, pero tamén a liña do horizonte, onde o narrador ve aos seres que quixo. O Pulmón de Aceiro, onde estivo de neno no Sanatorio Marítimo, o Río Desaparecido, que é o Monelos, as bandadas de estorniños, tamén desaparecidas? El está continuamente rebelándose contra a desaparición. Terranova é unha librería de librerías, un espazo construído coas capas da memoria. Algúns trazos teñen que ver con librerías da Coruña: a librería Molist vendía xoguetes de madeira, para poder saír adiante na posguerra, como Terranova.

-Son moi importantes os lugares mentais?

-Para min, a novela é unha mestura do real e o imaxinario. Esta é unha obra bastante tranxenérica, bastante queer, cunha historia de serie negra... Toda a xente ten varias caras, como na vida; todos os personaxes son tamén uns como dobres dos outros, complementarios. Tamén é un encontro coa cultura oral, popular. Hai tamén un espazo rural que se converte noutro refuxio. Só sabe que existe a aldea a xente que vive alí (ri).

-A literatura sérvelle para interpretar a vida?

-Totalmente. Escoito conversas no mercado ou no bus e paréceme que están falando Vladimir e Estragón de Becket. Coñezo a mulleres campesiñas que falan como os personaxes de Homero ou Shakespeare. A boca da literatura está nos libros pero tamén na xente que pelexa coa historia, as voces baixas, a xente que non quere dominar. A memoria está nos libros pero tamén na imaxinación popular. Hoxe un estudante pode chegar ao final do Bacharelato e non ter unha relación verdadeira coa literatura. Isto é algo dramático, porque é a ferramenta que nos ensina a pensar, sentir e ver, e non hai outra que a sustitúa. O ensino non debe ser acumular coñecementos, iso faino un software, senón aprender a pensar e sentir.